Trashëgimia islame e Qipros, nga Sahabat tek Sulltanët

Kur mendojmë për historinë islame të Evropës, Qiproja është e pamundur të jetë në mendjet tona të para, por lidhjet e ishullit të Mesdheut Lindor me fenë datojnë më shumë se një mijëvjeçar më parë.

E ndarë midis Republikës Qipriote Greke (RoC) në jug dhe Republikës Turke të Qipros Veriore (TRNC) në veri, të dyja pjesët kryesore të ishullit kanë rrënjë të thella myslimane.

Dhe ndërsa një pjesë e rëndësishme e kësaj trashëgimie daton nga sundimi osman, disa mund të gjurmohen deri te Sahabat (radiy Allahu ‘anhum). 

**Një Sahabije në Qipro**

Një nga lidhjet më të hershme të njohura islame të ishullit qëndron në një kompleks të vogël të njohur vendas si Hala Sultan Tekke, pranë aeroportit kryesor të Republikës Qipriote në qytetin bregdetar të Larnakës.

Ndërsa xhamia osmane e vendit dhe liqeni i afërt me kripë mund të tërheqin vëmendjen e dikujt në fillim, tipari i saj më unik është varri i Umm Harām bint Milhān (radiy Allahu ‘anha) — halla e Profetit Muhamed ﷺ — e cila vdiq në ishull në vitet 640, gjatë sundimit të kalifit të drejtë, Uthmān (radiy Allahu ‘anhu). 

Umm Harām, e njohur nga turqit si Hala Sultan, përmendet në Sīrah. Profeti ﷺ është rrëfyer se ka rënë në gjumë ndërsa halla e tij kalonte dorën mbi kokën e tij, dhe më vonë ka zgjuar me një buzëqeshje në fytyrë.

Ai (ﷺ) vazhdoi të tregonte një ëndërr asaj, duke thënë,

“Disa njerëz nga Ummeti im më janë treguar duke luftuar në rrugën e Allahut, duke lundruar në mes të detit si mbretër në fronet e tyre.”
Umm Harām u përgjigj,

“O i Dërguar i Allahut! Lutju Allahut të më bëjë një prej tyre.”
Profeti ﷺ pranoi, u kthye të flinte, dhe u zgjua përsëri duke buzëqeshur.

Ai (ﷺ) tregoi të njëjtën vizion si më parë, por shtoi,

“Ti do të jesh ndër të parët.”
Sigurisht, vite më vonë, Mu’āwiya (radiy Allahu ‘anhu) — atëherë Guvernatori i Sirisë — këshilloi Kalifin Uthmān të dërgonte forcat e tij në Qipro, të cilin romakët e kishin përdorur si një bazë për të sulmuar myslimanët.

Uthmān pranoi këshillën, dhe dha urdhërin që nisi fushatën e parë detare në historinë islame.

Ubādah ibn Sāmit (radiy Allahu ‘anhu) u vendos në komandë dhe gruaja e tij, Umm Harām, vullnetarisht u bashkua me të. Pas zbarkimit në ishull, kali i Umm Harām u tremb dhe Sahabija ra, duke marrë plagë fatale.

Pas vdekjes, ajo u varros në Qipro. Kompleksi i varrit të saj mbetet një vend i dashur për myslimanët turq qipriotë deri në ditët e sotme.

**Sovraniteti i përbashkët**

Fushata e Ubādah u pasua nga një periudhë sovraniteti të përbashkët mbi ishullin midis kalifatit dhe romakëve.

Një shkelje e paqes nga romakët nxiti një tjetër fushatë myslimane dhe, në kthim, vendosjen e vendbanimeve dhe një prani ushtarake në ishull.

Më pas, një marrëveshje për ndarjen e pushtetit e përfunduar në vitin 680 nga Kalifi Umajjad Abd al-Malik dhe Perandori Romak Justinian II çoi në pothuajse tre shekuj bashkëjetese relativisht paqësore. Perandori Nikephoros II Phokas (r.963-969) më vonë theu këtë status quo, duke sjellë të gjithë ishullin nën kontrollin romak.

Mustafa Kureyşi, një studiues britanik turko-qipriot dhe ekspert në fushën e tij, i tha Islam21c,

“Trashëgimia e hershme islame e Qipros është vërtet mahnitëse.

“Sahabat (radiy Allahu ‘anhum) kanë vendosur këmbë në këtë ishull. Ne ende kemi dëshmi të jetës së hershme myslimane atje, gjithashtu. Ka mbishkrime dhe vula, për shembull, në Paphos, të cilin e quajmë ‘Baf’ në turqisht.”

Z. Kureyşi, i cili themeloi Cezire Derneği, ose Shoqërinë e Ishullit, për të hulumtuar dhe promovuar historinë islame të Qipros, beson se kjo trashëgimi duhet të jetë në ballë të identitetit të ishullit.

Siç shpjegon ai,

“Më trishton fakti që historia myslimane në Qipro është aq pak e njohur, ndërsa trashëgimia e saj antike greke — edhe pse ende e rëndësishme — është aq e festuar gjerësisht, madje edhe nga turqit qipriotë në veriun e ishullit.

“Kur viziton TRNC, mund të qëndrosh në një hotel të ndërtuar për të dukur si një tempull greko-romak, të eksplorosh vende antike si Salamis dhe të studiosh mitologjinë greke për ‘lindjen e Afërditës’ nga shkuma e detit qipriot.

“Por, si myslimanë, ne duhet vërtet ta njohim Qipron si ishulli i Hala Sultan. Osmanët me siguri e vlerësuan këtë të kaluar. Në fakt, studiuesi kryesor islamik i tyre, Shaykh al-Islam, dha një vendim që sanksiononte pushtimin e ishullit bazuar në faktin se myslimanët kishin pasur ndikim atje më parë.”

**Osmanët mbërrijnë**

Prania osmane erdhi në Qipro rreth gjashtëqind vjet pas fundit të sundimit të përbashkët.

Në vitin 1571, nën sundimin e Sulltan Selim II (1566-1574), ata morën kontrollin e ishullit gjatë një lufte me sundimtarët venecianë të atëhershëm. Sulltanët mbetën dominantë atje deri në vitin 1878, kur Kostandinopoja e dha Qipron me qira Londrës, duke mbajtur vetëm sovranitet nominal deri në vitin 1914 kur Britania aneksoi territorin gjatë Luftës së Parë Botërore.

Pushtimi solli vendosjen e mijëra myslimanëve turq; shumë prej pasardhësve të tyre mbeten në ishull edhe pas katër shekujve, si turqit qipriotë të sotëm.

Osmanët padyshim lanë një shenjë të madhe në kulturën materiale të Qipros. Për shembull, përgjatë bregdetit të Larnakës, fortesa e vjetër mesjetare e qytetit — tani një atraksion turistik — ekspozon një përzgjedhje të artefakteve osmane si gurët e varreve.

Ndërkohë, xhamia e Madhe ose Djami Kebir (edhe pse më parë një kishë katolike) ka një minare të mrekullueshme të hollë, që ngjan me ato që gjenden në të gjithë Turqinë, Ballkanin dhe përtej.

Trashëgimia e lavdishme e Lefkoşa-s

Rreth një orë udhëtim me autobus në veri në Nikosia — e cila shërben si kryeqyteti i të dyja Republikës së Qipros dhe TRNC përkatësisht — trashëgimia myslimane është po aq e shkëlqyer.

Adhurimi islam vazhdon përditë në xhamitë e mrekullueshme osmane në qytet, i cili njihet si Lefkoşa në turqisht. Këto shtëpi lutjeje zbukurojnë të dyja pjesët kryesisht greko-qipriote të Nikosias jugore, ku ato përdoren kryesisht nga kongregacione të ndryshme me origjinë nga Lindja e Mesme, Afrika dhe Azia Jugore, si dhe pjesën kryesisht turko-qipriote të veriut.

Për shembull, Lefkoşa Veriore është shtëpia e Xhamisë Arap Ahmet të shekullit të gjashtëmbëdhjetë. E ndërtuar në stilin klasik osman, shtëpia e lutjes merr emrin e saj nga komandanti ushtarak Ahmed Pasha “Arabi”, i cili mori pjesë në pushtimin e Qipros.

Përveç Beyaz (një mace e bardhë miqësore që pi ujë nga duart e besimtarëve në burimin e abdesit), oborri i xhamisë është gjithashtu shtëpia e varrit të Kamil Pasha, një vendas i Nikosias që shërbeu si Vezir i Madh për Sulltan Abdülhamid II (r.1876-1909).

Ana turko-qipriote mburret gjithashtu me një karvanserai të mrekullueshëm osman. I njohur si Büyük Han ose Han i Madh, thuhet se është ndërtuar në vitin 1572 për të akomoduar udhëtarët dhe tregtarët.

Ai vazhdon të jetë një pikë fokale e madhe për vizitorët deri në ditët e sotme, me turistë që frekuentojnë rregullisht një gamë të gjerë kafesh dhe dyqanesh suveniresh.

Këto shembuj janë vetëm disa nga shumë vende spektakolare historike islame për të zbuluar në të gjithë ishullin.

Allahu e ruajtë këtë trashëgimi dhe e bëftë vazhdimisht të dobishme për Ummetin e Muhamedit ﷺ./bota-islame.com